Eğitim ve Etik sempozyumuna devam ediyoruz. Geçen sayıda
eğitimin önemini anlatmıştık. Şimdi ahlak konusuna temas edeceğiz.
"
Etik" Yunanca bir kelime olup "
karakter" anlamına gelen "
ethos"sözcüğünden türetilmiştir.
"
Ahlak" ise Arapça "
hulk-huluk" kelimesinin çoğuludur. Kelime olarak
seciye, mizaç, tabiat, huy manalarına gelir.
Terim olarak, insanda bulunan iyi ve kötü tüm özellikleri kapsamaktadır. Bunun içine esas konumuz olan iyi ahlak da kötü ahlak da girer.
Ahlakın çeşitli tarifleri yapılmıştır. Ama en beğenileni ve yaygın olanı
İmam Gazalî`nin tarifidir ve şöyledir:
"
Ahlak insan nefsinde (ruhunda) yerleşen öyle bir melekedır ki, fiiller hiç bir zorlama olmadan, düşünüp taşınmadan bu meleke sayesinde kolaylıkla ve rahatlıkla ortaya çıkar."
Şemsettin Sami, Kamûsi Türkî`de meleke kelimesini şöyle açıklar: "
1. Tecrübe, tekrar ve çok uğraşma yolu ile elde edilen yatkınlık, ustalık, üstadlık. 2. Hafıza muhakeme gücü, idrak gibi..."
1- Görülüyor ki ahlakın eğitimle çok yakından ilgisi vardır. Çünkü tecrübe, tekrar ve çok uğraşma ile kazanılan yatkınlık, ustalık ve üstadlık ancak eğitimle olur.
2- Ahlak, insanın içinden gelir ve hiç bir zorlama olmadan, hemen kolaylıkla ve rahatlıkla ortaya çıkar. O anda düşünme olmaz, ama öncesinde eğitim vardır...
Üzüldüğümüz nokta, ahlakla ilgili hep Batılılardan örnek verilmesidir. Oysa konuyla ilgili en güzel prensipler ve uygulamalar sevgili peygamberimizin mübarek sözlerinde, sünnetinde ve daha sonra da bizim kendi kültür ve medeniyetimizde vardır. O kadar çok ki, bir yazıda özetlemek de zor. Muhtemelen bizden aldılar ve kendi malları gibi satıyorlar. İyi de beceriyorlar...
Bir kere yüce Allah (cc)`in :"
Elbette sen yüce bir ahlakın sahibisin." (1) buyurduğu "
sevgili Peygamberimizin bizim için en güzel örnek olduğu" da ayrıca bildirilmiştir. (2)
"
İslam güzel ahlaktan ibarettir." (3) buyuran sevgili Peygamberimiz: "
güzel ahlakı tamamlamak üzere gönderildiğini " (4) ve :"
Mizan (mahşerde sevap ve günahların tartıldığı terazi)
`de güzel ahlaktan daha ağır gelecek hiç bir şeyin olmadığını" (5) bildirmiştir.
Yani Peygamberimizin gönderiliş sebebi güzel ahlakı tamamlamaktır. Bu zaten yeter de artar bile!
"
Müminlerin iman bakımından en olgunu, ahlak bakımından en güzel olanıdır." (6)
İşte onun için yazılarımızda en çok üzerinde durduğumuz konu budur. İmanın da, İslamın da, ibadetlerin de hedefi- gayesi budur. Güzel ahlak sahibi iyi bir insan olmak.
Güzel ahlak deyince daha çok şu kavramlar akla gelir:
Sevgi, saygı, hoşgörü, dürüstlük, doğruluk, dostluk, güven, adalet, sorumluluk, sabır, öz denetim, merhamet, vatanseverlik, yardımseverlik...
Bunları tek tek ele almaya yerimiz müsait değil. Temel prensipleri izah edelim:
1-
Sevgi, saygı, hoşgörü: Bir kere İslam insanların empati kurmasını tavsiye eder. Yani kendini karşısındakinin yerine koyma. Kendisine yapılmasını istemediğini başkasına yapmama; veya kendisine söylenmesini istemediğini başkasına söylememe. Çünkü bir şey ya iyidir, ya da kötüdür. Sana yapılırsa kötü, başkasına yapılırsa iyi olmaz... Bir kaç hadisi şerif ve temel prensip:
"
Sizden hiç biriniz, kendisi için sevdiğini, kardeşi için de sevmedikçe, hakkıyla iman etmiş olmaz." (7)
"
İman etmedikçe cennete giremezsiniz, birbirinizi sevmedikçe de (hakkıyla) iman etmiş olmazsınız." (8)
"
Küçüklerini sevmeyen, büyüklerini saymayan bizden değildir." (9)
2-
Dürüstlük, doğru olmak yalan söylememek: Sadece dürüstlük bile İslamı ve güzel ahlakı anlatmaya yeter. Çünkü dürüstlük bütün iyiliklerin; yalan ise bütün kötülüklerin anasıdır. Kişi dürüst olursa arkasından güven de gelir.
Sevgili Peygamberimize bir zat soruyor: "
Ya Resülellah, bana kısa yoldan iki kelime ile İslami öyle bir anlat ki, başka bir şeye ihtiyaç duymayayım." Cevap:
"
Allah`a inandım de, sonra dosdoğru ol!" (10)
İşte bu! Müslümanlık nedir? Allah (cc)`a iman, sonra dosdoğru olmak.
Yalanla iman bir arada durmaz. Bu kadar açık!..
3-
Adalet: Başlı başına çok önemli bir konu. Onun için adaletin emredildiği âyeti kerime (11) her hafta Cuma namazında hutbenin sonunda okunuyor, anlasınlar diye manası da veriliyor. Ama ne fayda!..
Adalet ve hukuk ihlali, kul hakkına girer ki, Hz. Allah (cc) oraya karışmaz. Yani kul hakkı, ne namazla, ne oruçla, ne hacla, ne zekatla hiçbir şekilde affedilmez. Ancak hakkın gereğini yapıp helalleşerek dünyada halledilirse, ne âlâ; yok eğer ahirete kalırsa, herkesin hakkı alınıp sahibine verilecek.
"
Düşmanınız bile olsa, ona olan kininiz, sizi asla adaletten uzaklaştırmasın!" (12) diyen bir dinin mensuplarının adaletsizlikten ve kul hakkından şiddetle kaçınması gerekir.
Özellikle adalet dağıtmakla görevli olanların ve yöneticilerin!..
Çünkü Peygamberimiz şöyle buyurmuştur:
"
Hakimler üç sınıftır. Biri cennette, ikisi cehennemdedir. Cennette olan, hakkı bilip onunla hüküm veren. İnsanlar arasında bilgisizce hüküm veren ile hakkı bildiği halde haksızlık yapan cehennemdedir." (13)
Kimin hakkını kime vermişlerse, öbür tarafta bunların hesabı mutlaka sorulacak.
"
Yetim hakkı yiyenler, karınlarında ancak ateş yiyenlerdir." (14)
Ama "
Bir günlük adalet, 40 yıllık ibadete bedeldir." (15)
4-
Aldatmak, kandırmak, zarar vermek asla ne dinle ve ne de güzel ahlakla bağdaşmaz: Ahlaklı insan ne kimseyi kandırır, ne aldatır; ne de kandırılır ve aldatılır.
"
Aldatan, bizden değildir." (16)
Ne için ve nasıl aldatırsa aldatsın, bunun İslamda yeri yoktur. Bu da böyle! Bunlar lafla olmaz, yaşayarak olur.
"
Müslüman o insandır ki, onun dilinden ve elinden diğerleri zarar görmez, güven içinde olur." (17) Buna göre herkes kendini gözden geçirebilir...
5-
Merhamet:
"
Siz, yer yüzündekilere merhamet edin ki, gök yüzündekiler de size merhamet etsin." (18) İnsanlara, hayvanlara, canlılara, her şeye merhamet!...
Hiç bir şey boşa gitmez, her şey melekler tarafından yazılıyor, çiziliyor, kameraya alınıyor. Herkes yaptığının karşılığını hem dünyada ve hem de ahirette mutlaka görür.
Özetlersek, güzel ahlak çok önemlidir; elde edilmesi de iyi bir eğitimle mümkündür.
1- Kalem süresi / 68, âyet: 4
2- Ahzab süresi / 33, âyet:21
3- Muvatta, Hüsnü`l -hulk, 1
4- Muvatta, Hüsnü`l- hulk, 8, Ahmed B. Hanbel, II, 381
5- Tirmizî, Birr, 62; Ebû Davûd, Edeb, 8
6- Ebû Dâvûd, Süünnet, 15
7- Buharî, İman, 7
8- Müslim, İman, 93-94; Tirmizî, Et`ime, 45; İbni Mâce, Mukaddime, 9
9- Tirmizî, Birr, 15
10- Müslim, İman, 62; ayrıca bkz. Tirmizî, Zühd,61; İbni Mâce, Fiten, 12
11- Nahl süresi / 16, âyet: 90
12- Mâide süresi /5, âyet: 8
13- Ebú Dâvûd, Akdiye, 2; İbni Mâce, Ahkâm, 3
14- Nisa süresi / 4, âyet: 135
15- İbni Kesîr, Tefsirü`l-Kur`an`il- Azîm, I, 516
16- Müslim, İman, 164, Fiten, 16
17- Buharî, İman, 5
18- Ebu Davûd, Edeb, 58; Tirmizî, Birr, 16
